Γυρίζοντας πίσω το Δεκέμβρη του 1944.

Αναδημοσίευση από το 5ο φύλλο της εφημερίδας του στεκιού.

Τρεις Δεκέμβρη, και οι συνοικίες της Αθήνας σε γενικό ξεσηκωμό. Το ΕΑΜ έχει καλέσει συλλαλητήριο ενάντια στους σχεδιασμούς του Σκόμπυ [1] και του φερέφωνού του της ελληνικής κυβέρνησης, του Γ. Παπανδρέου [2], που θέλουν να κυριαρχήσουν στην ελληνική επικράτεια, και πρωτίστως στην Αθήνα, και να διαλύσουν τον ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ που στέκονται εμπόδια στα σχεδιά τους. Γνωρίζοντας ότι αυτές οι δύο λαϊκές οργανώσεις, που πολέμησαν το Χίτλερ, το Μουσολίνι και τους γερμανοτσολιάδες θα αντισταθούν, τόσο στα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα του Τσόρτσιλ [3] όσο και στους έλληνες φασίστες και δοσίλογους της επιβαλλόμενης αστικής κυβέρνησης «του γέρου της δημοκρατίας» Παπανδρέου.

Ο λαός της Αθήνας πάλι στους δρόμους, αψηφώντας την απαγόρευση Παπανδρέου. Έτσι κι αλλιώς, δεν σταμάτησε να διαδηλώνει και να απεργεί ούτε επί κατοχής, αποτρέποντας με αυτό τον τρόπο επιστρατεύσεις, αποστολές στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κ.α.. Το σύνταγμα πλημμυρίζει από κόσμο (άοπλο, δυστυχώς, μετά από εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ, το οποίο δεν εμπιστεύεται ούτε στο ελάχιστο ένα λαό που το υπακούει τυφλά) και η αστυνομία πόλεων του Έβερτ [4] με πολυβόλα χτυπάει στο ψαχνό. Απολογισμός: 24 νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες. Τις  μέρες που ακολουθούν τις χαρακτηρίζουν από την μία η αποφασιστικότητα του λαού της Αθήνας, ο οποίος διαδηλώνει, κηδεύει τους νεκρούς του(που καθημερινά αυξάνονται καθώς χίτες, ταγματασφαλίτες, γερμανοτσολιάδες εκτελούν αγωνιστές όποτε και όποιον μπορούν) και αντιστέκεται στα νέα σχέδια υποδούλωσης του, και από την άλλη η αναποφασιστικότητα του ΚΚΕ -χαρακτηριστική είναι η εντολή να μην χτυπούν τα στρατεύματα του Σκόμπυ, ο οποίος έχει διατάξει τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και εξοπλίζει και προστατεύει τους δοσίλογους- το οποίο δεν μπορεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των καιρών (κάτι το οποίο μετά από χρόνια και με τις απόψεις να ποικίλουν δεν μπορούμε, τουλάχιστον εμείς, να κρίνουμε αν ήταν σχέδιο ή ανικανότητα και λάθος πολιτικών εκτιμήσεων).

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, στις περιοχές μας -Κουκάκι, Πετράλωνα, Θησείο- διεξήχθησαν κάποιες από τις πιο σημαντικές μάχες του Δεκέμβρη, όπως η μάχη του Θησείου, η κατάληψη των φυλακών Συγγρού, η μάχη του Μακρυγιάννη, η προώθηση του ΕΛΑΣ προς το σύνταγμα, η προσπάθεια ανατίναξης του ξενοδοχείου «μεγάλη Βρετανία» κ.α.. Στο παρόν τεύχος της εφημερίδας θα ασχοληθούμε με τις δύο πρώτες, ενώ στα επόμενα τεύχη θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τις υπόλοιπες μάχες, μέσα από την αντίληψη ότι η ιστορία μας διδάσκει.

Το Θησείο αποτελούσε το αρχηγείο της φασιστικής οργάνωση Χ του στρατηγού Γρίβα, η οποία σε συνεργασία με τα κατοχικά στρατεύματα ευθυνόταν για εκτελέσεις, βασανισμούς, εξευτελισμούς, καψίματα σπιτιών και άλλες κτηνωδίες. Ενδεικτικό της δράσης των χιτών αλλά και της αναποφασιστικότητας, της ατολμίας και της αναξιοπιστίας της ηγεσίας του ΚΚΕ είναι τα γεγονότα της 30 Οκτωβρίου, δηλαδή 12 μέρες μετά την «απελευθέρωση», όπως μας τα περιγράφει ο Σ. Κωτσάκης (Νέστορας), καπετάνιος του Α’ σώματος στρατού του ΕΛΑΣ, στο βιβλίο του «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα»:

«Δευτέρα 30 Οκτώβρη: Οι χίτες του Θησείου, με επικεφαλής τους αξιωματικούς Γρίβα, Παπαγεωργίου, Ασημακόπουλο αποχαλινώθηκαν. Ο Ασημακόπουλος, μέσα στην καρδιά της Αθήνας, Πανεπιστημίου και Θεμιστοκλέους, τράβηξε πιστόλι και τραυμάτισε έναν ελασίτη, που αναγνώρισε στο πρόσωπό του γνωστό βασανιστή της Χ του Θησείου κι άρχισε να φωνάζει να τον πιάσουν.

Η αντίδραση του γύρω κόσμου ακαριαία. Τον έπιασαν και με μεγάλη διαδήλωση που σχηματίστηκε τον έφερναν στο Σώμα. Άνδρες και γυναίκες προσπαθούσαν να σπάσουν το φράγμα που τον προστάτευε και ν’ αυτοδικήσουν. Οι χίτες του Θησείου έχουν κάψει κόσμο και κοσμάκη. Αναγκαστήκαμε να βγούμε έξω, να πάμε μπροστά στην Ακαδημία για να τον παραλάβουμε, να τον γλιτώσουμε και να τον φέρουμε απάνω. Κι ακόμα όταν εμείς οι ίδιοι τον είχαμε περιτριγυρίσει κι ανεβαίναμε τα σκαλιά, όρμησαν γυναίκες χαροκαμένες να του βγάλουν τα μάτια…

(…) «Ασημακόπουλε», του λέω, «από τον τρόπο που φέρνεσαι, Φαίνεται ότι δεν έχεις συναίσθηση των πράξεων της προδοσίας σου, της θέσης σου. Ντροπή σου!» Κι αυτός, προσβλημένος, θυμωμένος:

«Μη με βρίζετε, κύριε λοχαγέ!» (Μ’ έβλεπε λοχαγό λόγω της ηλικίας μου, κι όχι συνταγματάρχη που έλεγαν τ’ αστέρια). «Μα είσαι αποδειγμένος δοσίλογος, συνεργάτης των Γερμανών, Ασημακόπουλε! Έχεις βασανίσει με τη συμμορία της Χ τόσους αγωνιστές!» «Μη με βρίζετε κύριε λοχαγέ! Εγώ είμαι στρατιώτης και δια παν ό,τι έπραξα εξετέλουν διαταγάς!».

«Διαταγές των Γερμανών, Ασημακόπουλε!» «Όχι κύριε λοχαγέ! Διαταγάς των ανωτέρων μου».

Κανένα αίσθημα ενοχής. Ήσυχη συνείδηση, ότι εκτελούσε το καθήκον του σαν γερμανοεξοπλισμένος χίτης τρομοκράτης, διώκτης των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Περίπτωση ο Ασημακόπουλος.

(…) Για να εκδικηθούν για τη σύλληψη του Ασημακόπουλου, οι χίτες του Θησείου εξαπόλυσαν άγρια τρομοκρατία με συλλήψεις, πυροβολισμούς, τραυματισμούς, κακοποιήσεις. Έπιασαν πάνω από 100 στο Θησείο-Γέφυρα Καμπά-Πετράλωνα και τους έκλεισαν στο 9^ο Σχολείο. Ανάμεσά τους υπάρχουν ελασίτες τραυματισμένοι.

Ο διοικητής του γειτονικού στο Θησείο τάγματος του ΕΛΑΣ (του 4ου Συντάγματος) Γιώργης Προβελέγγιος διαμαρτυρήθηκε στην Αστυνομία, και αστυνομικοί πήγαν μαζί του για εξακρίβωση και απελευθέρωση των συλληφθέντων. Χίτες όμως μπλόκαραν τ’ αυτοκίνητο, άφησαν τους αστυνομικoύς, έπιασαν τον Προβελέγγιο, τον κακοποίησαν και τον κράτησαν.

Αμέσως διαμαρτυρηθήκαμε έντονα στο Υπουργείο Στρατιωτικών και ζητήσαμε την απελευθέρωση του Προβελέγγιου και των άλλων κρατουμένων και τη διάλυση επιτέλους της συμμορίας των χιτών του Θησείου. Μας υποσχέθηκαν άμεση επέμβαση.

Οι κάτοικοι του Θησείου-Πετραλώνων, που υπόφεραν από το αντιλαϊκό όργιο των φασιστών του Γρίβα, συγκρότησαν συλλαλητήριο στο κέντρο της Αθήνας που εξελίχθηκε σε μεγάλη διαδήλωση κατά της Χ.

– Να διαλυθεί η συμμορία!

– Θάνατος στους χίτες δολοφόνους!

– Να πιαστούν και να τιμωρηθούν οι προδότες της Χ!

Επιτροπή πήγε στον πρωθυπουργό και ζήτησε την άμεση παρέμβασή του για την απαλλαγή της Αθήνας από τη συμμορία της Χ. Ο Παπανδρέου δήλωσε ότι θα διατάξει να διαλυθούν αμέσως. Φυσικά, δεν έγινε τίποτα…»

Στις 3 προς 4 Δεκέμβρη, κι ενώ οι φασίστες δολοφονούν χωρίς κανένα δισταγμό, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδιασμού για την αντιμετώπιση της κατάστασης ο ΕΛΑΣ αποφασίζει να καταλάβει όλα τα αστυνομικά τμήματα, να εκκαθαρίσει το Θησείο άπο τους χίτες και να καταλάβει τις φυλακές Συγγρού. Το σχέδιο για την εξουδετέρωση των χιτών στο Θησείο όπως μας το περιγράφει ο Ορέστης Μακρής καπετάνιος του 1ου συντάγματος  στο βιβλίο του «ο ΕΛΑΣ της Αθήνας»:

Έτσι, ο µόνος στόχος που χρειαζόταν μελέτη και σχεδιασμό στην επιχείρηση ήταν η κατάληψη του θησείου. Ο ταγματάρχης Γύλος εξέθεσε το σχέδιο ενεργείας που ήταν σε γενικές γραμμές το εξής:

«’Ένας λόχος του Ι τάγµατος (Νέα Σµύρνη), ένας λόχος του ΙΙ τάγµατος (Καλλιθέα), μαζί µε δυο λόχους του ΙΙΙ τάγµατος (Νέα Σφαγεία), θα επιτεθούν κατά μέτωπο τα ξηµερώµατα από τα Πετράλωνα ως τις παρυφές του λόφου Φιλοπάππου. Το συντονισµό των πιο πάνω δυνάµεων θα αναλάβει ο Αχιλλέας (Μιχ. Παπαναγιωτάκης) ανθυπολοχαγός πεζικού, ανιψιός του στρατηγού Μάντα­κα, που µας τον είχε στείλει το Α’ Σώµα για να τον χρησιµοποιήσουµε στις επιχειρήσεις. Δίπλα του καπετάνιος θα αναλάβει ο Μιχάλης Παναγιωτίδης (Γ’ καπετάνιος του Ι τάγµατος). Μικρές δυνάμεις του Ι τάγµατος και του ΙΙ τάγµατος, μαζί µε τον 3ο λόχο των Νέων Σφαγείων (Σφακιανάκης), θα παραµείνουν σε εφεδρεία αναπτυγμένοι γύρω από τις φυλακές Συγγρού (μεταξύ Καλλιθέας και Νέων Σφαγείων), τις οποίες θα περισφίγγουν, μια και βρίσκονται μέσα, εκτός από τους ποινικούς κρατούµενους, και πολλοί δοσίλογοι οπλισμένοι σαν αστακοί. μαζί µε τη φρουρά των φυλακών. Τέλος το τάγμα Πετραλώνων του 4^ου συντάγµατος (ο Στάθης και ο Γιώργης Προβελέγγιος), θα έρθει σε επαφή μαζί µας, ώστε να επιτεθεί όταν η μετωπική προσπάθειά µας θα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. από τη δυτική πλευρά (Γέφυρα Πουλόπουλου) για να τους πλαγιοβάλουμε, µε τελικό στόχο την κατάληψη του αστυνομικού Τμήματος Θησείου, που θα σημάνει και τον εγκλωβισμό των χιτών. Έτσι, χτυπώντας τους κι από τα μετόπισθεν, θα τους υποχρεώσουμε να παραδοθούν ή να εξοντωθούν».

Στις 4 Δεκέμβρη το σχέδιο στέφθηκε από επιτυχία, ενώ οι άγγλοι δεν μπόρεσαν να φθάσουν εγκαίρως, για να βοηθήσουν τους χίτες και τους μπουραντάδες [5] -οι οποίοι είχαν 104 νεκρούς και 40 αιχμαλώτους-, ενώ, όταν έφθασαν, βρέθηκαν αντιμέτωποι με το λαό της συνοικίας και τον ΕΛΑΣ και αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Τέλος, στα χέρια του ΕΛΑΣ έπεσε αρκετό πολεμικό υλικό.

Στις 5 Δεκεμβρίου το πρωΐ οι άγγλοι αφού πρώτα συμφωνούν με τον ΕΛΑΣ να μείνει η ακρόπολη έξω από τις μάχες μόλις αποχωρούν οι ελασίτες σπεύδουν να καταλάβουν αυτό το τόσο στρατηγικό σημείο δείχνοντας ξεκάθαρα ποιά είναι τα σχεδιά τους. Ο ΕΛΑΣ επιτίθεται στις φυλακές Συγγρού, οι οποίες βρίσκονταν στις τρεις γέφυρες, στην οδό Χαμοστέρνας. Κατά την διάρκεια της επίθεσης παρεμβαίνουν οι αγγλικές δυνάμεις με τανκ και απεγκλωβίζουν τους δοσίλογους, ενώ αντιδρούν οι ποινικοί κρατούμενοι. Οι ελασίτες στην αρχή σαστίζουν (οι διαταγές λένε καμία εμπλοκή με τα αγγλικά στρατεύματα), μετά από λίγο παραβαίνουν τις διαταγές και οι φυλακές περνάνε στον έλεγχο τους, ενώ ο στρατός του Σκόμπυ τρέπεται σε φυγή και μετράει τις πρώτες 2 απώλειές του. Μετά την κατάληψη των φυλακών, δόθηκε αμνηστία στους ποινικούς κρατού­µενους που είχαν συλληφθεί για μικροκλοπές εγγλέζικων αποθηκών τροφί­μων και ελαστικών. Για τους υπόλοιπους κρατούμενους δεν έχουμε στοιχεία και δεν αποκλείεται κάποιοι που ευθύνονταν για άλλες πράξεις να εκτελέστηκαν.

Σε τούτη τη μάχη έπεσαν ο φρούραρχος Καλλιθέας Λάζαρος Λυχούνας, ο Παυλίδης Σοφοκλής του 6ου λόχου Νέας Σµύρνης, ο Μαυροµάτης Γιαννακός καπετάνιος του λόχου Καλλιθέας και ο Λαμπρίδης Γρηγόρης του λόχου Νέων Σφαγείων, που πιάστηκε αιχμάλωτος απ’ τους άγγλους και τον εκτέλεσαν οι δοσίλογοι στο δρόμο της φυγής τους. Υπήρξαν και τραυματίες ανάμεσά στους οποίους ήταν και οι Μαρούγκας Κώστας και Μιχάλης Μακρής του λόχου Νέων Σφαγείων.

Η μάχη του Δεκέμβρη είχε ανάψει για τα καλά και ο λαός έχοντας να επιλέξει ανάμεσα στις αλυσίδες και τα όπλα επέλεξε τα όπλα.

Σημειώσεις

[1] Ρ. Σκόμπυ: στρατηγός διοικητής των εν Ελλάδι κατά ξηράν συμμαχικών δυνάμεων.

[2] Γ. Παπανδρέου: παππούς του σημερινού πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου ήταν ο πρωθυπουργός της πρώτης κυβέρνησης μετά την κατοχή σύμφωνα με την συμφωνία του Λιβάνου το Μάιο του 1944. Χαρακτηριστικό το σύνθημα της εποχής «Παπανδρέου-παπατζή χίτης ήσουνα και ‘σύ» αποτυπώνει με γλαφυρότητα το τι ρόλο διαδραμάτισε στην ελληνική ιστορία.

[3] Ο. Τσόρτσιλ: πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασίλειου κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου.

[4] Α. Έβερτ: πατέρας του Μ. Έβερτ της Ν.Δ., ο οποίος διετέλεσε διευθυντής της αστυνομίας πόλεως και είναι αυτός που έδωσε τη διαταγή για τη σφαγή της 3^ης Δεκέμβρη στο Σύνταγμα.

[5] Ν. Μπουραντάς: ο άνθρωπος που δημιουργήθηκε από το Μανιαδάκη(υφυπουργό δημόσιας ασφαλείας επί Μεταξά)και υπήρξε διοικητής του μηχανοκίνητου τμήματος της Αστυνομίας πριν κατά τη διάρκεια και μετά την κατοχή.